Niniejszy esej nieco prowokacyjnie zatytułowałem „Jak można robić filmy taniej i lepiej”, ale może warto niezależnie od koniecznych zmian produkcyjnych się zastanowić czy istnieją narzędzia, które nam umożliwią, lepszą niż dotychczas, kontrolę, jakości powstającego filmu?

Uważam, że tak. Pod warunkiem, że dokumentem ostatecznym przed realizacją filmu nie będzie tylko scenariusz filmowy. Wychodzę z – celowo przesadzonego – założenia, że „nikt nie czyta scenariuszy”. Ich olbrzymia ilość i niewielkie możliwości produkcyjne, jakie mamy w naszym kraju, ale także w całej Europie powoduje, że przez sito redaktorów i różnych grup selekcjonujących projekty, nie przedostaje się wiele wartościowych tekstów. Ponadto, przy dużej ilości scenariuszy premiuje się teksty znanych twórców.

Kiedyś scenariusz, jako ostateczny dokument przed realizacją filmu był koniecznością, bo realizacja zdjęć była kosztowna i skomplikowana. Dzisiaj każdy ma kamerę filmową w kieszeni i może z jej pomocą zrealizować szkic przyszłego filmu. Nakręcić film na brudno, zatrudniając aktorów ze szkoły aktorskiej albo naturszczyków. Taki szkic – Previs Aktorski – filmu, który ma się odbywać na przykład na statku na wzburzonym morzu, przyszły reżyser może nakręcić w swoim mieszkaniu.. Krótko mówiąc, proponujemy system, w którym dokumentem, rozpoczynającym realizację filmu nie jest tylko scenariusz, ale jego szkic filmowy- Previs Filmu. Coś, co można wyświetlić na ekranie, aby zdystansować się do utrwalonego pomysłu, sprawdzić swoją narrację. Jest to model podobny do hollywoodzkich Storyboardów czy Animatików z tym, że zrealizowany za grosze przez przyszłych realizatorów filmu, a nie przez dodatkowych specjalistów. Previs zrealizowany z pomocą aktorów, a nie animowanych postaci.

Dzięki realizacji filmowego szkicu producent, sponsorzy będą wiedzieli dużo więcej, w jakiej historii się znajdujemy. Reżyser będzie mógł skontrolować jego działanie emocjonalne. Na jego podstawie autor zdjęć będzie w stanie wydedukować, gdzie kamera spełnia rolę dramaturgiczną, a gdzie jest tylko ozdobą. Będzie wiedział, gdzie zachować dystans do twarzy aktora, a gdzie powinien być bliżej. Z takiego sposobu realizacji filmowej wyniknęłyby oczywiście oszczędności. Filmowy szkic dostarczy informacji, które fragmenty pomieszczenia w danej dekoracji są potrzebne, a które po prostu nie zagrają. Scenograf nie będzie budował „na całe życie”. A operator dokładnie obliczy, jaka ilość światła będzie potrzebna do konkretnej sceny. Nie zamówi, więc dodatkowego światła, które będzie leżało w ciężarówce bezużytecznie. Szkic filmowy jest, więc także pewną formą szkicu finansowego.

Previs Filmu pozwoli także lepiej ocenić czas ekranowy filmu, bo bardzo często realizujemy filmy zbyt długie. […]

Ponadto szkic filmowy da nam kontrolę tego, co robimy, nawet jeśli nie będziemy realizować chronologicznie. […]

Chcemy, aby powstał system, w którym każdy młody człowiek, przychodzący z tekstem: scenariuszem, nowelą, powieścią, mógłby za grosze zrealizować jego pierwszą filmową wersję. Może to zrobić za pomocą najprostszej technologii, choćby telefonem komórkowym, przy pomocy krewnych, chyba, że któryś z aktorów będzie chciał „przetrenować” rolę.

Previs to szkic filmowy przyszłego filmu … Podstawa nowego systemu. To nie tylko scenariusz i wszelkie jego uzupełnienia jak teczki obiektów i inne materiały ikonograficzne (mood boardy) staną się podstawowym „Dokumentem” przyszłego filmu.

[…] Przeszkodą we wprowadzaniu w życie tych narzędzi a także zmian, które postulujemy, będzie obawa przed tym, co nowe, nieznane. Te obawy są po części uzasadnione. Wielu profesjonalistów będzie musiało zmienić swoje stare przyzwyczajenia. Ale nie sądzę, aby istniała alternatywa. W dodatku nie uważam, że Previsy, powinny służyć ocenie zewnętrznej. Także nie powinny w żadnym stopniu zastępować scenariuszy.

Jak robić Previs

Previs to zrealizowany za pomocą jakiejkolwiek nieprofesjonalnej kamery fabularny zapis filmu. Realizacja nie musi być związana z przewidzianymi scenariuszem miejscami zdjęciowymi. Film na morzu czy na pustyni może być zrealizowany w jakimkolwiek pomieszczeniu. Wystarczy napis, który informuje widzów gdzie się odbywa akcja. Wskazany byłby udział przewidzianych przez reżysera aktorów, ale w Previs-ie mogą zagrać z powodu ich braku (braku pieniędzy) substytuty. Pokrycie montażowe zrealizowanych scen także nie musi być gęste. Zazwyczaj wystarczą ułożone w kolejności mastershoty. Skomplikowane sceny akcyjne (wypadki, pościgi) może zastąpić odpowiednia plansza z opisem czy wmontowany w Previs-ie odpowiedni kawałek storyboardu. Na prawach cytatu (z informacją skąd pochodzi Video) będzie można używać scen z już nakręconych znanych filmów, jako referencji do sceny, którą sami mamy zamiar zrealizować. Warunkiem jest wyłącznie wewnętrzna w ramach grupy realizującej film prezentacja.

Zalety Previs-u

Previs to dużo bardziej precyzyjny niż scenariusz plan (wizja) przyszłego filmu. Jego mapa drogowa.
Każdy czytelnik scenariusza niejako sam buduje w swojej głowie wizję przyszłego filmu. I zapewnie każdy na jego podstawie wyreżyserowałby inny film. Często te wizje (interpretacja tekstu) wypaczają przesłanie danego scenariusza, są niedojrzałe, płytkie lub lekceważą reguły dramaturgii. Wiemy, że z dobrych scenariuszy powstają złe filmy i odwrotnie. Dlatego łatwiej premiujemy scenariusze, do których przypisany jest znany i ceniony reżyser.
Dobry scenariusz + Dobry reżyser = Pewność dobrego, względnie przyzwoitego filmu
Dobry scenariusz + Nieznany reżyser = Loteria – może powstać dobre ale równie często chybione dzieło.

Dzięki Previs-om (Brudnofilmom) młody reżyser może udowodnić i obronić swoją wizję filmu (zadebiutować).

Narzędzie to pomoże lepiej ocenić:

• Atrakcyjność przyszłego filmu z punktu widzenia dystrybucji (widza)
• strukturę przyszłego utworu
• jego długość
• atrakcyjność postaci i ich ewolucji związanych z opisanymi wydarzeniami
• jakość dialogów
• Ocenić proporcje pomiędzy wątkiem głównym i pobocznymi – dramaturgiczną siłę filmu

Ponadto dzięki brudnofilmom łatwiej będzie:

• znaleźć środki na przyszłą realizację (Dystrybutorzy, Telewizje i Instytuty finansujące filmy, sponsorzy itd.)
• ocenić rzeczywiste potrzeby, aby sfinansować projekt
• znaleźć i porozumieć się z przyszłymi twórczymi współpracownikami (aktor, scenograf, operator, kompozytor) Już na tym etapie mogą się pojawić makiety ich pracy – Kompozytor dokłada próbkę swojej muzyki. Operator w jednej ze scen próbuje swój pomysł na wizualną narrację itd.
• Dokładnie ocenić proporcje pomiędzy tym, co „live”, a tym co musimy wygenerować czy dodać za pomocą grafiki komputerowej
• W trakcie realizacji prawdziwego filmu możliwość podmiany scen realizowanych na planie z tymi w Brudnofilmie ułatwi kontrolę jakości powstającego filmu. „Przepływu emocji” pomiędzy powstającym filmem i jego przyszłą widownią. W dramacie psychologicznym realizowanym niechronologicznie jest to zawsze problem, aby ocenić, na jakim poziomie emocjonalnym aktorzy (grane przez nie postacie) kończą czy zaczynają scenę w stosunku do całego łańcucha dramatycznych wydarzeń. A filmy przecież nie realizujemy chronologicznie. Previs ułatwi kontrolę tego procesu .

Wady Previs-u?

Scenariusz i tak musi zostać napisany, więc powstaje dodatkowa przeszkoda na i tak trudnej drodze do realizacji filmu.

Nie proponujemy systemu, który ma wymienić system scenariuszowej selekcji.

• Previs-y mają być wewnętrznym szkicem filmowym pomagającym realizatorom w budowie i kontroli wspólnej wizji jest także dobrym narzędziem planowania także finansowego przyszłego filmu. Nie różni się niczym od amerykańskich Animatików. Ma ich zalety prezentacyjne, ale niewątpliwie przewyższa te narzędzia w szkicowaniu emocjonalnego oddziaływania przyszłego filmu1
• W 99% -tach typowe scenariusze nie zawierają opisu wizualnej strony przyszłego filmu. W Brudnofilmach, jako że nie są to skończone dzieła i nie są stworzone do publicznych projekcji, będzie można na prawie cytatu użyć scen ze znanych filmów, jako referencji do scen, które planuje wykonać przyszły twórca filmu. Taka możliwość ułatwi ocenę kierunku poszukiwań i interpretacji przyszłego utworu.
• Wierzymy, że dzięki Previs-om reżyserzy będą mogli znaleźć twórczych współpracowników czy też środki na realizację ich filmów. Np. w formie lokowania produktów

Jak każdy nowy element w funkcjonującym systemie spotka się niewątpliwie ze sprzeciwem tych, którzy w tym systemie dobrze funkcjonują.

• System filmów na Brudno nie dla nich ma być stworzony, ma ułatwić start dla młodych ludzi i kotrolę jakości filmu, który powstaje.
• Wierzymy, że nasza propozycja spotka się z akceptacją szczególnie młodego pokolenia filmowców, jeżeli zrozumieją, że nie powstaje kolejna bariera na drodze do upragnionego debiutu.

Dla wielu twórców robienie półproduktu może być próbą odarcia procesu twórczego z naturalnego elementu każdej twórczości, napięcia związanego z aktem powstawania dzieła i tajemnicy.

• W przeciwieństwie do innych dziedzin sztuki robienie filmu jest przedsięwzięciem kosztownym. Pieniądze zmarnowane w zły projekt to strata nie tylko dla Producenta i Mecenasa, ale także wyrok dla debiutującego reżysera. Filmów nie da się produkować „do szuflady” jak to się dzieje często z pisaniem książek
• Tzw. „Twórcza tajemnica” często prowadzi do tego, że cała twórcza ekipa do końca nie wie, o co reżyserowi chodzi. Wypełnia zaledwie jego polecenia. Previs-y jasno wskazują, jaka jest interpretacja tekstu scenariusza przez reżysera

Realizacja Previs-u zamiast pomóc może zabić projekt. Nikt nie publikuje swoich notatek do przyszłej powieści

• Tak mam tego świadomość. Dlatego powinno to nie być obligatoryjne.
• Realizacja Previs-u nie powinna przekreślać tradycyjnej (scenariuszowej) drogi akceptacji przyszłego filmu
• Previs-y nie powinny być pokazywane publicznie. Służyć mają konsultacjom, porozumieniu z innymi pracownikami i dokładniejszemu budżetowaniu

Kolejna utopijna idea, która nie ma szans realizacji?

Od wielu lat na naszych Plenerach realizujemy utopijne, z punktu widzenia głównego nurtu kinematografii projekty i jak na razie odbywa się to z sukcesem. ( 3D, Interaktywność w kinie, spotkania Game Developerów z filmowcami, VR – poszerzona rzeczywistość, nowoczesna cyfrowa post produkcja)
Chcemy, jako Film Spring Open namówić młodych filmowców (a wielu z nich to nasi uczestnicy) na taką próbę. Chcemy produkować filmy w nowym systemie i to może być wystarczającą zachętą, aby młodzi filmowcy odpowiedzieli pozytywnie. Dlatego zbudowaliśmy Cinebus – mobilne studio filmowe narzędzie wspomagające Nowoczesną Produkcję Filmową. Dzięki temu będziemy mogli w praktycznie sprawdzić wartość kontroli ryzyka za pomocą Previsu. Nie mamy wątpliwości, że potencjalnym producentom filmów młodych realizatorów może spodobać się idea Previs-ów jako sprawdzianu przed zainwestowaniem poważnych środków. Wierzymy, że dla wielu producentów inwestycja „groszowa” w realizację Previs-ów może okazać się praktycznym narzędziem sprawdzania dystrybucyjnych szans danego projektu. Jego zalet, ale także wad, które dzięki Brudnofilmom będzie można będzie usunąć w procesie realizacji.

1 Animatiki powstają prawie wyłącznie, jako animacja wykonana w komputerze. Służą temu specjalne programy. Na rynku szczególnie amerykańskim istnieje już parę firm, które się specjalizują w ich produkcji

[Fragmenty eseju Sławomira Idziaka „Jak robić filmy taniej i lepiej”]